230. ROCZNICA UCHWALENIA KONSTYTUCJI 3 MAJA

Po pierwszym rozbiorze w Rzeczypospolitej wzrosła liczba zwolenników reform, pragnących podjąć działania wzmacniające państwo i prowadzących do uniezależnienia Polski od Rosji. Staraniem króla Stanisława Augusta Poniatowskiego i stronnictwa patriotycznego w latach 1788-1792 obradował skonfederowany Sejm Wielki.

Najważniejszym dziełem Sejmu Wielkiego było uchwalenie Konstytucji 3 maja w 1791 roku, która była pierwszą w Europie, a drugą na świecie spisaną konstytucją. Jej autorami byli: sam król Stanisław August Poniatowski, Ignacy Potocki, przywódca stronnictwa patriotycznego, poeta i publicysta, ksiądz Hugo Kołłątaj i Stanisław Małachowski, marszałek Sejmu.

Konstytucja była Ustawą Rządową, która dokonywała zmian ustrojowych w państwie, określała zasady organizacji władzy państwowej oraz regulowała prawa i obowiązki obywateli. Do najważniejszych postanowień Konstytucji 3 maja należało zniesienie liberum veto, co ograniczało wpływy magnatów i obcych mocarstw. Dzięki tej ustawie zniesiono wolną elekcję, a Polska stała się dziedziczną monarchią konstytucyjną. Konstytucja 3 maja wprowadzała, zgodnie z ideami oświecenia, trójpodział władzy na ustawodawczą (zwoływany na dwuletnią kadencję dwuizbowy sejm), wykonawczą (król i Straż Praw) i niezawisłe sądy. Straż Praw była nowoczesną formą rządu i rozwiązaniem na wypadek  kryzysu dynastycznego. Miała pełnić regencję na czas małoletności lub choroby króla. To nowoczesne rozwiązanie zabezpieczało ustrój państwa przed ambicjami ewentualnych pretendentów do tronu.

Konstytucja 3 maja wprowadziła postępowe zmiany w dziedzinie ochrony praw obywatelskich. Państwo objęło ochroną prawną chłopów przed nadużyciami ze strony szlachty. Ustawa nie dawała chłopom pełnych praw obywatelskich, ale była pierwszym krokiem do poprawy ich losów w przyszłości. Ustawa o miastach zwiększała prawa mieszczan, dawała im bowiem możliwość otrzymywania tytułów szlacheckich, stopni oficerskich, godności duchownych, nabywania majątków ziemskich i obejmowania urzędów. Miasta królewskie mogły mieć 24 przedstawicieli w izbie poselskiej z głosem doradczym w sprawach miejskich i gospodarczych.

Uchwalenie Konstytucji 3 maja było dla Polaków wydarzeniem ogromnej wagi. Doczekało się wielu form upamiętnienia, takich jak obrazy malarskie, kolumny, pomniki i pieśni. Do najsłynniejszych należy pieśń Rajnolda Suchodolskiego pt. „Mazurek 3 maja” .

Niestety, proces wprowadzania reform w Rzeczypospolitej został brutalnie przerwany przez konfederację targowicką, wojnę polsko- rosyjską  i drugi rozbiór Polski. Sejm w Grodnie w 1793 roku zatwierdził rozbiór i zniósł większość reform Sejmu Wielkiego. Przywrócono przywileje szlacheckie, wolną elekcję i liberum veto, a władzę przejęli posłuszni Rosji zwolennicy konfederacji targowickiej. Wielu patriotów musiało udać się na emigrację…

Obrazy upamiętniające to ważne wydarzenie na stronie internetowej: https://pl.wikipedia.org/wiki/Konstytucja_3_majaJan Matejko, Konstytucja 3 Maja 1791 roku, 1891. Uchwalenie Konstytucji 3 maja 1791 roku, obraz Kazimierza Wojniakowskiego z 1806 roku.

 Donata Dymek-Stefaniak